Vroegtijdige blootstelling aan antibiotica draagt mogelijk bij aan het ontstaan van allergische aandoeningen onder kinderen. Een groep Nederlands-Poolse onderzoekers keek daarom wat er in de literatuur bekend is over een verband tussen antibioticagebruik en de ontwikkeling van astma, eczeem en hooikoorts.
Groeiend aantal kinderen heeft allergie
Steeds meer kinderen blijken te lijden aan allergische aandoeningen als astma, eczeem en hooikoorts. Deze allergische aandoeningen ontstaan door een combinatie van genetische en omgevingsfactoren. Enkele van deze omgevingsfactoren zijn: roken door de moeder, wijze van bevalen, dieet, milieuvervuiling en antibioticagebruik (ook door de moeder).
Verstoring microbiota op jonge leeftijd vergroot risico chronische aandoeningen
De darmmicrobiota speelt een belangrijke rol bij de rijping van het immuunsysteem van jonge kinderen. In de eerste zes levensmaanden ontwikkelt de darmmicrobiota zich razendsnel en deze periode wordt dan ook beschouwd als een kwetsbare tijd waarin langdurige (nadelige) veranderingen in het microbioom kunnen plaatsvinden. Onderzoeken bij zowel dieren als mensen hebben laten zien dat verstoring van de darmmicrobiota in de eerste levensjaren het risico op het ontwikkelen van chronische aandoeningen, waaronder allergieën, vergroot. Met name antibioticagebruik, zowel door de moeder tijdens de zwangerschap als door de zuigeling, heeft een sterk verstorend effect op de microbiota van baby’s, dat maanden en soms jaren later nog zichtbaar kan zijn.
Eén vijfde zwangeren krijgt al voor de bevalling antibiotica
Volgens een Nederlands onderzoek kreeg tussen 1994 en 2009 ruim 20% van de zwangeren antibiotica voordat ze 39 weken zwanger was. (1) Hierbij is toediening van antibiotica tijdens de bevalling niet meegerekend. Volgens een Deens onderzoek kreeg maar liefst 41,5% van de zwangeren tijdens de zwangerschap of de bevalling antibiotica. (2)
Helft zuigelingen krijgt antibiotica
Ongeveer de helft van alle kinderen in landen met een hoog inkomen krijgt in de eerste levensmaanden een antibioticakuur voorgeschreven. Hierbij gaat het vaak om breedspectrum antibiotica zoals amoxicilline of macroliden. Van dit type antibiotica is bekend dat ze niet alleen effect hebben op een breed scala aan ziekteverwekkers, maar ook veel schade kunnen aanrichten aan het microbioom. Van alle Nederlandse kinderen die vóór het tweede levensjaar antibiotica kregen, kreeg 72% amoxicilline en 13% macroliden. (3)
Systematic review: wat is er al bekend in de wetenschappelijke literatuur
Omdat antibiotica zo veel worden voorgeschreven aan zwangeren en zuigelingen is het belangrijk om meer inzicht te krijgen in de mate waarin zij bijdragen aan het ontstaan van chronische aandoeningen, zoals allergieën. Daarom voerde een Nederlands-Poolse een zogenaamde systematic review uit, waarbij bestaande onderzoeken op basis van specifieke criteria geselecteerd worden en de resultaten daaruit op een rij worden gezet. Zo ontstaat er een duidelijker beeld van wat er in de literatuur bekend is. In totaal werden 48 onderzoeken geïncludeerd. (4)
Antibiotica en astma
Zowel het gebruik van antibiotica door de moeder tijdens de zwangerschap als door het kind in de eerste twee levensjaren bleek het risico op astma aanzienlijk te verhogen. De kans op astma nam nog verder toe wanneer er sprake was van meerdere kuren of indien het kind een breedspectrum antibioticum kreeg. Verder was het effect sterker in het eerste levensjaar dan in het tweede.
Antibiotica en eczeem
Een aantal onderzoeken liet ook een verband zien tussen antibioticagebruik en eczeem. Bij antibiotica tijdens de zwangerschap of de bevalling bleek dit verband vooral significant onder specifieke omstandigheden, bijvoorbeeld wanneer tijdens de bevalling langer dan 24 uur antibiotica werd toegediend of wanneer een kind via een keizersnede ter wereld kwam. Ook antibioticagebruik tijdens de eerste levensjaren zorgde voor toename van het risico op het ontstaan van eczeem.
Antibiotica en hooikoorts
Het effect van antibiotica op hooikoorts bleek alleen onderzocht te zijn bij antibioticagebruik door zuigelingen, niet door de moeder tijdens de zwangerschap. Twee derde van de onderzoeken vond echter een significant verband, waarbij het risico op het ontwikkelen van hooikoorts toenam door antibioticagebruik. Een meta-analyse uit 2015 vond zelfs een significant effect, waarbij antibioticagebruik door jonge kinderen het risico op hooikoorts vergrootte met een factor van 1,23 (odds ratio). (5)
Meer onderzoek nodig voor duidelijker beeld
Omdat er groot verschil bleek te zijn in de studies die in het onderzoek werden meegenomen (o.a. leeftijd en dosering van de antibiotica, opvolgtijden, wijze waarop de uitkomsten gemeten werden) was het niet mogelijk de data uit de diverse onderzoeken samen te voegen en opnieuw te analyseren voor een meta-analyse. Om een duidelijker beeld te krijgen van het werkelijke effect van antibiotica op het ontstaan van allergische aandoeningen bij kinderen, is daarom volgens de onderzoekers meer en beter opgezet onderzoek nodig. Het huidige onderzoek geeft echter een duidelijke aanwijzing dat antibiotica een rol kunnen spelen bij het ontstaan van allergische aandoeningen, met name wanneer zuigelingen breedspectrum antibiotica krijgen en meer dan één kuur moeten nemen.
Lees hier de systematic review
Referenties
1) de Jonge L, Bos HJ, van Langen IM, de Jong-van den Berg LT, Bakker MK. Antibiotics prescribed before, during and after pregnancy in the Baron et al. BMC Pediatrics (2020) 20:312 Page 12 of 14 netherlands: A drug utilization study. Pharmacoepidemiol Drug Saf. 2014; 23(1):60–8.
2) Broe A, Pottegard A, Lamont RF, Jorgensen JS, Damkier P. Increasing use of antibiotics in pregnancy during the period 2000-2010: Prevalence, timing, category, and demographics. BJOG. 2014;121(8):988–96.
3) Dekker ARJ, Verheij TJM, van der Velden AW. Antibiotic management of children with infectious diseases in dutch primary care. Fam Pract. 2017; 34(2):169–74.
4) Baron R, Taye M, Besseling-van der Vaart I, Ujčič-Voortman J, Szajewska H, Seidell JC, Verhoeff A. The relationship of prenatal antibiotic exposure and infant antibiotic administration with childhood allergies: a systematic review. BMC Ped. 2020; 20.1:1-14.
5) Ahmadizar F, Vijverberg SJH, Arets HGM, et al. Early-life antibiotic exposure increases the risk of developing allergic symptoms later in life: A metaanalysis. Allergy. 2018;73(5):971–86.
